- Ở tuổi U80, được trao giải “Thành tựu trọn đời” - Giải thưởng Đào Tấn, cảm xúc của bà thế nào?

Khi nhận giấy mời ra Hà Nội, tôi nghi ngờ không biết có phải thật. Tôi hỏi lại ban tổ chức, họ khẳng định tôi được trao Giải thưởng Đào Tấn. Đào Tấn là nhà thơ, nhà từ khúc (người sáng tác một loại hình thơ ca cổ - PV), nhà soạn tuồng xuất sắc của Bình Định, được sân khấu hát bội tôn vinh là Hậu Tổ, nên tôi rất vui khi nhận giải này.

Trước khi ra Hà Nội, nhiều suy nghĩ quẩn quanh trong đầu tôi. Thứ nhất, vì tôi lớn tuổi, lại được vinh danh ở Hà Nội nên không biết khán giả còn nhớ tới mình. Tôi sắp rời xa sân khấu, lại được giải cao quý Thành tựu trọn đời, nên cảm xúc lẫn lộn, tâm hồn cứ lâng lâng, không biết vui hay buồn. 

- Hà Nội để lại cho bà những ấn tượng, kỷ niệm ra sao mỗi lần ra thăm?

Tôi ra Hà Nội lần đầu năm 1976. Chúng tôi là đoàn cải lương đầu tiên của TPHCM sau năm 1975 biểu diễn phục vụ Đại hội Đảng lần 4.

Tôi nhớ lần biểu diễn vở Cây sầu riêng trổ bông, khi hát câu "Khichưa xanh lá sầu riêng ta trồng/Bão tố phong ba đã chia ly tình yêu tuổi xuân/Trao nhau khúc hát thủy chung trong lòng/Hãy đợi anh về/Vững lòng em đợi chờ anh", cả khán phòng đồng loạt vỗ tay rần rần, khiến tôi bị khớp muốn quên lời. Câu hát đó như chạm tới trái tim của nhiều người, họ vừa vỗ tay vừa khóc. Những kỷ niệm đó tôi không bao giờ quên.

Không chỉ biểu diễn phục vụ đại hội, đoàn còn đi các tỉnh thành, chuyến đi kéo dài cả tháng, từ dịp Noel đến gần Tết mới trở về TPHCM.

Tôi còn có một kỷ niệm vui về ẩm thực. Ở TPHCM, ăn phở có rau, giá, nhưng ở Hà Nội "không có gì hết trơn". Tôi xuống bếp xin rau, mọi người nói chỉ có mùi. Tôi nhìn quanh thấy ngò, mà nói không có, kỳ vậy (cười). Hóa ra ngoài Bắc gọi ngò là rau mùi. Mỗi lần ra Hà Nội, thấy cọng ngò là tôi lại nói "mùi, mùi, mùi", như trẻ con học nói.

- Cuộc sống hiện tại của bà như thế nào?

Tôi sống an yên, vui vầy bên con cháu. Dù không đi hát thường xuyên, tôi vẫn thi thoảng nhận lời tham gia một số sự kiện thương mại.

Tôi luôn phân định rõ giữa con người sân khấu và vai trò phụ nữ trong gia đình. Rời ánh đèn, tôi lo cho gia đình chu toàn, gần gũi con cái. Cuộc sống gia đình cần phải vun vén và có trách nhiệm chăm sóc, giữ gìn để các thành viên gắn kết.

Dù được nhiều người biết đến, nhưng về nhà, trong giao tiếp với chồng, đối đãi với con cái, tôi cần bao dung và hạ cái tôi để mọi chuyện yên ấm.

Tôi may mắn vì có gia đình luôn bên cạnh an ủi, lo lắng. Đi diễn hay du lịch đều có con trai theo cùng chăm sóc.

Thời gian còn lại, tôi cùng mọi người đi thiện nguyện. Ở tuổi thất thập mà vẫn sống tốt nhờ cát-sê, đó là Tổ nghiệp đãi ngộ, nên tôi cần chia sẻ. Cuộc sống vô thường, giúp được ai nên giúp.

- Điều gì khiến bà dù ở tuổi U80 vẫn nhiều năng lượng, từ giọng hát đến vẻ ngoài? Bà có can thiệp thẩm mỹ không?

Tôi luôn giữ tinh thần lạc quan, đặc biệt rất thích hát, bởi nó khiến tôi vui. Có lẽ, ông Trời định sẵn tôi chỉ có thể là nghệ sĩ. Dù hơn 60 năm theo nghiệp cầm ca, nhiều lúc nhìn mọi người diễn, tôi thấy tiếc và "nổi lòng tham". Nhìn các bạn trẻ ca, tôi chỉ ước được hát vài bài như thế, ước mình trẻ lại. Nhưng nghĩ lại đã quá tuổi, tham hay tiếc đều không được, đành nghe lại các vở tuồng cũ cho vui.

Nghệ sĩ so với người thường đã khác, luôn trẻ trung vì thường xuyên son phấn, giữ hình ảnh đẹp với khán giả. Là người của công chúng nên sáng thức dậy, ra đường phải xinh đẹp.

Trước đây tôi từng sửa mũi, cắt mắt, điều đó bình thường vì là nghệ sĩ, nên chẳng cần giấu. Hiện tại, tôi vẫn dùng mỹ phẩm và dưỡng chất để chăm sóc da.

- Bà có truyền nghề cho nghệ sĩ nào?

Thứ nhất, tôi không có sức khỏe, rất muốn chia sẻ với đàn em những gì mình biết về nghề nhưng không thể ngồi lâu, nên tôi không nhận dạy ai.

Nhiều năm qua, các cuộc thi vọng cổ, chương trình truyền hình mời tôi làm giám khảo nhưng tôi đều từ chối. Ngồi một lúc lại uốn éo "như con sâu đo", bị máy quay chĩa vào rất kỳ. Hơn nữa, tôi hay nghĩ gì nói đấy, sợ không khéo sẽ động chạm, gây tranh cãi, tốn thời gian của mọi người.

Thứ hai, tôi vẫn biểu diễn trên sân khấu, cũng là nghệ sĩ như họ, sao dám chấm ai (cười).

- Hiện bà còn trăn trở, lo lắng điều gì cho bản thân và nghệ thuật cải lương?

Tôi lo lắng vì sức khỏe không tốt do bệnh gai cột sống.

Khi tôi đi miền Tây, thấy mọi người vẫn rất yêu thích cải lương, chỉ mong có nhiều sân khấu để các bạn trẻ bộc lộ tài năng. Nghệ thuật cần diễn liên tục và thay đổi dựa trên cảm xúc khán giả. Diễn càng nhiều càng hay. Khán giả thích một vở tuồng nghĩa là chúng tôi đã diễn ít nhất 30 suất để nhuần nhuyễn như vậy.

Tôi chỉ mong thế hệ kế cận cố gắng giữ sân khấu, để các nghệ sĩ đi trước thấy ấm lòng vì có người tiếp nối.

NSND Lệ Thuỷ thể hiện "Thương lắm Việt Nam":

Năm nay là lần đầu tiên Huang Xueyan, 26 tuổi, đảm nhận vai trò “đạo diễn” một cái Tết trong gia đình. Những năm trước, bố mẹ cô là người lo toan mọi việc, từ phải làm gì đến thăm hỏi ai.

Các công việc chuẩn bị và những chuyến thăm họ hàng quá dày đặc khiến những cái Tết mọi năm trở nên nhàm chán. Vì vậy, Huang quyết định đơn giản hóa mọi lễ nghĩa trong năm nay, chỉ tập trung vào gia đình 4 người của mình.

Huang không phải là người trẻ Trung Quốc duy nhất muốn thay đổi tết Nguyên đán. Từ việc chụp ảnh gia đình cho đến chuẩn bị trang phục, các món ăn ngày Tết đều đang được giới trẻ Trung Quốc thay đổi theo quan điểm và cá tính riêng.

Xu hướng này đang trở nên phổ biến và đã được báo chí trong nước đề cập đến.

Giới truyền thông cho rằng, người trẻ nước này đang chuyển từ vai trò tham gia thụ động vào lễ Tết, thành những người tổ chức tích cực, từ đó thay đổi cách đón Tết truyền thống của người Trung Quốc.

Một trong những thay đổi lớn mà Huang đã làm cho gia đình mình, là chuyển từ việc đi thăm trực tiếp họ hàng, bạn bè sang thăm hỏi qua video. 

Thăm hỏi họ hàng là phong tục truyền thống trong dịp Tết, nhưng nó lại gây khá nhiều căng thẳng cho người trẻ - những người thường bị người lớn tuổi hỏi thăm bằng các câu hỏi riêng tư.

“Cuộc trò chuyện dần dần chuyển sang việc học hành, công việc của con cái và cuối cùng là hôn nhân khi họ không còn chủ đề nào nữa để nói” – Huang kể.

Hình thức thăm hỏi qua video đã mang lại thay đổi đáng ngạc nhiên đối với gia đình và những người thân của cô.

Chia sẻ với tờ Sixth Tone, Huang nói: “Cha mẹ tôi cảm thấy Tết năm nay tương đối dễ dàng và thư giãn”. Họ hàng của cô cũng đánh giá cao việc không phải di chuyển từ khắp nơi trên đất nước về quê vào thời điểm bận rộn nhất trong năm.

Một thay đổi khác mà Huang thực hiện là giảm số lượng món ăn từ hàng chục món xuống chỉ còn 8 món trong tối tất niên.

Giống như hầu hết các gia đình truyền thống Trung Quốc, bữa ăn ngày Tết cực kỳ quan trọng và được coi là trách nhiệm của người phụ nữ trong gia đình. Các bà nội trợ thường phải mất nhiều ngày chuẩn bị trước và cả ngày phải ở trong bếp.

Nhớ lại những năm trước, đôi chân của Huang bị đau nhừ khi phải đứng nhiều giờ. Chính vì thế, cô chọn cách đơn giản hóa bữa ăn trong Tết năm nay, đồng thời hạn chế việc lãng phí đồ ăn.

Thay vì bắt đầu nấu ăn lúc 8h sáng, cô và các phụ nữ trong gia đình có thể bắt đầu nấu ăn lúc 16h và chỉ mất khoảng 2 giờ để nấu xong. “Tối hôm đó chúng tôi đã ăn hết đồ ăn và không bỏ thừa. Tôi cảm thấy rất hài lòng”.

Giống như Huang, Wang Qiling, 25 tuổi, cũng thấy có vấn đề với một số phong tục truyền thống ngày Tết, nhất là khi bị người thân tra hỏi không ngừng mỗi khi cô trở về quê ở tỉnh Giang Tô. 

“Tôi không thích những nghĩa vụ xã hội không cần thiết trong dịp tết Nguyên đán, nhưng tôi thấy nhớ khoảnh khắc sum vầy với bố mẹ”.

Vì thế, năm nay cô đã mời bố mẹ đến ăn Tết cùng cô ở Thượng Hải. Đêm giao thừa, họ ăn những món ăn làm sẵn và cùng nhau xem gala Tết. “Mọi thứ thật đơn giản và thư giãn. Tôi rất hạnh phúc và bố mẹ tôi cũng có vẻ vui mừng”.

Wang và cha mẹ cũng thêm các yếu tố mới vào câu đối Tết năm nay, ví dụ như một số từ tiếng Anh, các biểu tượng cảm xúc cũng như nhiều tiếng lóng và meme được sử dụng trên mạng. 

Wang chia sẻ: “Mặc dù những câu đối này không mang tính truyền thống nhưng chúng phù hợp với cách giới trẻ ngày nay thể hiện bản thân”.

Huang tin rằng những thay đổi này đối với phong tục Tết là rất quan trọng để duy trì tinh thần của ngày lễ. Đối với cô, cô đã chuyển từ việc không thích tết Nguyên đán sang việc cảm thấy thoả mãn với nó.

“Tết xưa, mọi người tụ họp chỉ vì quan hệ huyết thống, chứ không thực sự có kết nối. Bây giờ, chúng tôi đến với nhau vì tình yêu thương thực sự” - Huang nói.

Hết Tết, tôi cũng kết thúc vai diễn vợ hiền, dâu thảo

"Càng tập trung thì tôi càng thấy khó nhớ hơn", cô gái nói.

Shalini (23 tuổi), một nhà thiết kế thời trang ở Ấn Độ, cũng gặp triệu chứng tương tự. Theo lời của Shalini, cô gái thường xem phim đến tận khuya mới đi ngủ, thậm chí thức trắng đêm. Shalini còn thường xuyên lướt mạng xã hội trong thời gian dài.

Mới đây, Oxford vừa vinh danh "brain rot" (thối não) là từ của năm 2024. Brain rot nhằm nói đến sự suy giảm về sức khỏe tinh thần và trí tuệ, do tiêu thụ quá nhiều nội dung giải trí, vô nghĩa.

Đặc biệt, triệu chứng này trở nên phổ biến đối với Gen Z (những người được sinh ra từ năm 1997 đến năm 2012), nhóm quan tâm và sử dụng nhiều công nghệ kỹ thuật số.

Theo nhiều chuyên gia, tình trạng "thối não" luôn khiến chúng ta phân tâm bởi thiết bị điện tử. Tuy vậy, chúng ta không bao giờ nhận ra những điều nhỏ nhặt như đoạn video ngắn trên mạng xã hội (Reels, TikTok…) chính là bước đầu khiến não trở nên mụ mị". Tình trạng "thối não" đang ngày càng tăng, đặc biệt ở thế hệ trẻ.

Absy Sam, một nhà tâm lý học tư vấn đến từ Mumbai, cho hay sự gia tăng "thối não" ở người trẻ là một vấn đề đáng lo ngại. Vì vỏ não trước trán, bộ phận rất quan trọng trong việc ra quyết định và kiểm soát xung lực của người trẻ vẫn đang phát triển.

"Thối não" sẽ khiến nó dễ bị căng thẳng và kích thích quá mức. Sự gia tăng tình trạng này xuất phát từ nhiều yếu tố, nhưng chủ yếu là lối sống.

Mehezabin Dordi, nhà tâm lý học lâm sàng tại Bệnh viện Sir HN Reliance Foundation (Ấn Độ), cho rằng lối sống hiện đại, phụ thuộc vào công nghệ số và thiếu hoạt động thể chất là những nguyên nhân chính dẫn đến "thối não".

Đặc biệt trong và sau giai đoạn COVID-19, càng có nhiều người bị tình trạng này hơn.

TS Arvind Otta, một nhà tâm lý học cấp cao và là nhà hoạt động sức khỏe tâm thần đến từ Delhi (Ấn Độ), phân tích rằng Gen Z được sinh ra trong thời đại bùng nổ của phương tiện truyền thông xã hội. Vì thế, họ dễ dàng bị mắc hội chứng quá tải kỹ thuật số.

"Thật không may, những người trẻ tuổi, đặc biệt là Gen Z và thế hệ thiên niên kỷ, là những người lười biếng. Họ có sự tương tác vô tận với công nghệ, màn hình, thông báo và phương tiện truyền thông xã hội.

Người ta sẽ nhận thấy rằng lượng thông tin này thực sự làm quá tải não bộ và làm giảm hiệu suất của não khi làm việc, trong những tình huống áp lực cao. Việc sử dụng, chuyển đổi liên tục từ ứng dụng này sang ứng dụng khác sẽ làm giảm khả năng tập trung và năng suất, gây ra tình trạng mệt mỏi về mặt tinh thần", TS Arvind Otta nói.

Theo nhà tâm lý học Mehezabin Dordi, việc Gen Z tiếp xúc nhiều với công nghệ số là điều dễ hiểu, bởi họ đang phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt, kỳ vọng của xã hội và căng thẳng trong việc tạo dựng hình ảnh cá nhân trên "cõi ảo".

"Gen Z có chu kỳ giấc ngủ tệ nhất so với những thế hệ khác. Họ dành nhiều thời gian trước khi ngủ để sử dụng các thiết bị điện tử, ức chế giải phóng melatonin (hormone hỗ trợ giấc ngủ). Nếu một cá nhân không ngủ đủ giấc, não của họ sẽ khó tạo ra những ký ức mới và não sẽ bị mụ mị", ông nhấn mạnh.

Không những vậy, việc thường xuyên bỏ bữa sáng, ăn những món có hại cho sức khỏe, thiếu hoạt động thể chất cũng khiến Gen Z bị suy giảm tinh thần.