Các khoản vay tín dụng xanh chủ yếu được tập trung vào lĩnh vực nông nghiệp xanh (chiếm khoảng 46%), lĩnh vực quản lí nước bền vững (chiếm khoảng 13%), gần đây có xu hướng dịch chuyển sang một số lĩnh vực khác như năng lượng tái tạo, năng lượng sạch.

Finastra, công ty công nghệ tài chính toàn cầu vừa công bố cáo khảo sát tài chính hàng năm.  Trong báo cáo này, các ngân hàng Việt Nam được đánh giá đi đầu trong top những ngân hàng khám phá AI tạo sinh (Generative AI), tăng trưởng mạnh mẽ về mô hình tài chính nhúng và ngân hàng dịch vụ BaaS. Đồng thời, tiềm năng tăng trưởng cho vay xanh còn biên độ rộng.

Theo Finastra, tài chính tập trung vào môi trường- xã hội- quản trị (ESG) được kỳ vọng có thể mang lại lợi ích cho cả các tổ chức tài chính và cộng đồng, với 91% ở Việt Nam đồng ý rằng việc tập trung vào ESG và phát triển bền vững sẽ là sự đột phá lớn tiếp theo trong lĩnh vực tài chính. Đây là mức cao nhất trên toàn cầu, và cao hơn 10% so với mức trung bình toàn cầu (79%).

Cụ thể, 82% các nhà lãnh đạo tài chính tại Việt Nam tin rằng cho vay xanh mang lại cơ hội tăng trưởng và tạo doanh thu. Một trong những chìa khóa để khai thác tiềm năng này là Generative AI. 

Trong số những ngân hàng quan tâm đến công nghệ, ứng dụng phổ biến nhất của Generative AI trong cho vay xanh là thu thập, xử lý và phân tích dữ liệu ESG hoặc phân loại các tiêu chí cho vay (36%). Tại Việt Nam, 44% các ngân hàng có kế hoạch sử dụng Generative AI trong cho vay xanh. Đây là tỷ lệ cao nhất trên toàn cầu, chỉ sau Ả Rập Xê Út (47%).

Ông Simon Paris, Giám đốc điều hành tại Finastra, cho biết: “Mặc dù trong điều kiện kinh tế đầy thách thức, việc đầu tư vào AI, BaaS và tài chính nhúng vẫn là ưu tiên hàng đầu đối với các tổ chức dịch vụ tài chính trong 12 tháng tới, đặc biệt là khi các tổ chức này mong muốn nâng cao và cá nhân hóa trải nghiệm của khách hàng. Chúng tôi cam kết mạnh mẽ với các sáng kiến ESG, hợp tác xung quanh lĩnh vực Open Finance và sử dụng các công nghệ tiên tiến như AI để nắm bắt các cơ hội phía trước.” 

Ngoài tiềm năng cho vay xanh, công ty công nghệ tài chính toàn cầu này cũng đánh giá Việt Nam đang dẫn đầu thế giới về triển khai tài chính nhúng và ngân hàng như một dịch vụ (BaaS). Có 58% tổ chức tài chính Việt Nam đã triển khai hoặc cải thiện khả năng tài chính nhúng trong 12 tháng qua, cao hơn mức trung bình toàn cầu là 41%.

Theo ông, kinh tế xanh, tài chính xanh là một sự chuyển đổi toàn diện. Trong quá trình này, rõ ràng tài chính rất quan trọng nên rất cần sự tham gia của các định chế tài chính, các quỹ. 

Từ câu chuyện thực tế, TS Võ Trí Thành chỉ rõ “chúng ta đang vừa làm vừa chạy”. Theo ông, không riêng gì vấn đề kinh tế xanh, tài chính xanh mà cả kinh tế số, tài chính số hay phát triển tài chính... chúng ta đều đang làm dang dở. Nếu tiếp tục chờ luật thì sẽ mất thêm khoảng 4 năm nên cần có chính sách đột phá để phát triển kinh tế, tài chính xanh. 

Luật sư Nguyễn Thanh Hà - Chủ tịch Công ty Luật SBLaw - cho hay, nước ta đã quan tâm đến việc xây dựng khuôn khổ pháp lý về kinh tế xanh, tài chính xanh từ rất sớm, nhưng chưa được như kỳ vọng.

Việc thiếu hành lang pháp lý, thiếu quy định pháp luật ảnh hưởng rất nhiều lên quyết định của các nhà đầu tư vào thị trường này. Thêm vào đó, Việt Nam chưa xây dựng các bộ tiêu chí xanh khác nhau cho từng ngành cụ thể. Do đó, chặng đường phát triển tài chính xanh, kinh tế xanh ở nước ta vẫn đang còn nhiều thách thức.

TS Lê Xuân Nghĩa, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính - tiền tệ quốc gia, nêu thực trạng có nguồn tài chính xanh nhưng doanh nghiệp chưa tiếp cận được.

Ông dẫn chứng về con số 15,5 tỷ USD mà cơ chế Đối tác Chuyển đổi Năng lượng công bằng dành cho Việt Nam để chuyển đổi từ năng lượng hóa thạch sang năng lượng tái tạo, nhưng đến nay chưa tìm được dự án vay hoặc nhận tài trợ do những vướng mắc liên quan đến thủ tục.

Mở rộng ra câu chuyện chính sách xanh, ông Nghĩa đánh giá, chúng ta đang nói rất nhiều nhưng làm rất ít. Thực tế, các khoản tín dụng xanh và trái phiếu xanh dành cho các dự án điện gió, điện mặt trời... vẫn chỉ là những khoản cho vay hoặc đầu tư thông thường với đầy đủ điều kiện về tài sản đảm bảo, lãi suất, kỳ hạn mà không có ưu tiên, ưu đãi nào. 

Chưa kể, quy mô của các khoản quỹ càng không tương xứng với nhu cầu về tài chính xanh. Ngân hàng Thế giới ước tính chúng ta cần tới 360-400 tỷ USD để chuyển đổi năng lượng, giảm phát thải khí nhà kính từ nay đến 2030.

Muốn hút vốn xanh, doanh nghiệp phải có chiến lược

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Anh Tuấn - Giám đốc Tài chính PAN Group - cho hay, công ty đã tiếp cận rất nhiều định chế tài chính quốc tế và nhận thấy sản phẩm tài chính bền vững là phù hợp.

Theo ông, tại Việt Nam có 2 sản phẩm theo định chế này, gồm: sản phẩm tài chính xanh dành cho các doanh nghiệp có dự án xanh lớn và dễ được các tổ chức quốc tế tài trợ; sản phẩm khác sẽ yêu cầu các doanh nghiệp cam kết giảm phát thải theo các tiêu chí ESG. PAN Group đang theo cả hai sản phẩm.

Các doanh nghiệp cũng có thể tiếp cận nguồn tài chính xanh theo cách trên mà không phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn vốn nhà nước. Song, ông Tuấn cũng lưu ý, muốn tiếp cận các định chế tài chính, bản thân doanh nghiệp phải có nền tảng nhất định về phát triển bền vững cũng như quản trị bền vững. 

Chủ tịch IIA Việt Nam Hoàng Đức Hùng nêu vấn đề: “Trong dòng chảy tài chính xanh, làm sao để tiền chảy vào đúng chỗ?” Theo ông, doanh nghiệp phải thể hiện mình “xanh”. Xanh ở đây không chỉ là vấn đề môi trường, mà rộng hơn là vấn đề ESG và phát triển bền vững. Tiền chảy vào doanh nghiệp không chỉ đơn thuần vì họ xanh, mà còn vì họ đạt được sự cân bằng, có sự cam kết và xã hội và phương thức quản trị.

Thế nên, để các quỹ đầu tư rót vốn vào doanh nghiệp, việc thẩm định là đương nhiên. Doanh nghiệp phải có báo cáo để các bên hữu quan nhìn thấy cam kết của mình. 

Việt Nam có hạn chế là chưa có khung báo cáo về phát triển bền vững, về xanh. “Các bên cho vay có tiêu chí của họ. Tuy nhiên, các cơ quan quản lý cũng cần xây dựng khung báo cáo phát triển bền vững. Phương pháp luận, công cụ đo lường cũng cần phải được chuẩn hóa”, ông Hùng góp ý và cho rằng về dài hạn và quan trọng nhất là ý thức của lãnh đạo cao nhất trong doanh nghiệp.

"Muốn hút vốn xanh, doanh nghiệp phải có chiến lược và định hướng cụ thể. Không phải nay nói xanh thì mai có thể xanh được ngay. Khi đã bị mang tiếng thì khó sửa và rất khó tìm bạn để chơi", ông Hùng chia sẻ.